ขนาดหัวขับลูกบล็อก (Square Drive for Socket) และการเลือกใช้งานลูกบล็อก

ลูกบล็อก คือรูปแบบหนึ่งของประแจ ที่ใช้สำหรับขันน็อต โบล์ท และสกรู ต่างๆ โดยลูกบล็อก จะมีรู 2 ด้าน ด้านหนึ่งสำหรับสวมใส่หัวน็อตที่เราต้องการขันเข้า หรือ ขันออก (BOLT END) ซึ่งจะมีหลายหลายรูปแบบเช่น 4 เหลี่ยม, 6 เหลี่ยม, 12 เหลี่ยม, หรือแบบท็อค ส่วนอีกด้านของลูกบล็อก สำหรับใส่ด้ามขัน (RATCHET END) จะมีลักษณะเป็นรูสี่เหลี่ยม ซึ่งรูนี้ในภาษาช่างเทคนิคอาจจะเรียกแตกต่างกันไป เช่น ขนาดรู ขนาดรูแกน ขนาดหัวขับ ขนาดรูเสียบด้าม แต่ในภาษาต่างประเทศหรือในระดับสากล จะใช้คำว่า Square drive หรือใช้ตัวย่อว่า DR. หรือ SD.

ขนาดของหัวขับ (Square drive) จะมีขนาด 1/4", 3/8", 1/2", 3/4", 1", 1-1/2", 2-1/2" และ 3-1/2" ซึ่งถ้าหัวขับมีขนาดเล็กขนาดของด้ามขันที่ก็จะมีขนาดเล็กตามไปด้วย ซึ่งให้แรงในการขันน้อย ดังนั้นลูกบล็อกที่หัวขับเล็ก เช่น รูขนาด 1/4" ก็มักจะมีขนาดของลูกบล็อก เป็นขนาดเล็กๆตามไปด้วย โดยทั่วไปจะมีขนาดตั้งแต่ 3 – 14 มม. (กรณีในระบบเมตริก)

ถ้ากรณีลูกบล็อกที่มีหัวขับขนาดใหญ่ขึ้นมา เช่น รูขนาด 1/2" โดยทั่วไปจะมีขนาดลูกบล็อก ให้เลือกใช้ตั้งแต่เบอร์ 8 – 34 มม. ซึ่งลูกบล็อกที่มีหัวขับที่ใหญ่ขึ้น ก็จะเหมาะกับงานที่น็อตขนาดใหญ่ขึ้น ใช้แรงขันมากขึ้น

จากตาราง ขนาดลูกบล็อกที่หัวขับขนาดต่างๆ ที่มีจำหน่ายโดยทั่วไปตามท้องตลาด จะแสดงให้เห็นว่า แต่ละขนาดของหัวขับ จะมีขนาดลูกบล็อกบางเบอร์ที่คาบเกี่ยวกัน เช่นลูกบล็อกขนาด 12 มม. มีทั้งหัวขับขนาด 1/4", 3/8” และขนาด 1/2" ดังนั้นการเลือกซื้อเลือกใช้ลูกบล็อก ควรจะเลือกจากปัจจัยหลัก 2 ประการคือ ประเภทของงานและขนาดของด้ามขันหรือประแจที่เรามีใช้งานอยู่แล้ว กรณีพิจารณาจากประเภทของงาน ยกตัวอย่างเช่นควรเลือกลูกบล็อกขนาด 12 มม. หัวขับขนาด 1/4” สำหรับงานซ่อมจักรยาน และเลือกใช้หัวขับขนาด 3/8” ถ้าเป็นงานซ่อมรถมอเตอร์ไซต์ และถ้าเป็นงานซ่อมรถยนต์ก็ควรเลือกใช้หัวขับขนาด 1/2” เป็นต้น

การเลือกใช้ลูกบล็อก เราควรเลือกลูกบล็อกที่มีขนาดหัวขับให้เหมาะสมกับงาน การเลือกใช้ลูกบล็อกที่มีหัวขับเล็กเกินไปแล้วนำไปใช้กับงานที่ต้องใช้แรงขันสูง อาจทำให้ลูกบล็อกเสียหาย เช่น รูด บิด แตก หรือทำให้ด้ามขันหักได้ อีกกรณีคือ หากเราใช้ลูกบล็อกที่มีขนาดหัวขับใหญ่ ซึ่งด้ามขันก็จะใหญ่ตามขนาดหัวขับ ไปใช้ในงานขนาดเล็ก อาจจะทำให้หัวน็อตเสีย น็อตขาด ได้ง่าย เนื่องจากด้ามขันขนาดใหญ่ ทำให้ผู้ขันกะแรงที่ใช้ได้ยาก ด้ามขันขนาดใหญ่และยาว ทำให้ผู้ขันใช้แรงน้อยในการขัน จนบางครั้งรู้สึกเหมือนไม่แน่น จึงขันน็อตจนขาดเสียหายไปเลย

ดังนั้น การเรียกชื่อลูกบล็อก เพื่อการสื่อสารที่ถูกต้อง จะต้องระบุขนาดของทั้ง 2 ด้าน เช่น ลูกบล็อกขนาด 1/4” x 12 มม. จะหมายถึง ลูกบล็อกขนาด 12 มิลลิเมตร หัวขับขนาด 1/4 นิ้ว หรือ 1/2” x 19 มม. จะหมายถึง ลูกบล็อกขนาด 19 มิลลิเมตร หัวขับขนาด 1/2 นิ้ว เป็นต้น